ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ
Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να διακρίνουμε εξ' αρχής πως μέσα στα πλαίσια της Ινδικής Φιλοσοφίας, η αναζήτηση της Αλήθειας, η κατάκτηση της Γνώσης δεν είναι αποδεκτή σαν ένας αυτοσκοπός καθαυτός, παρά μόνο σαν ένα μέσο που εξυπηρετεί στην κατάκτηση του Υπέρτατου στόχου της Ελευθερίας, ή καλύτερα της λύτρωσης, της Απελευθέρωσης. Έτσι αν η ταύτιση με το ΟΝ αποτελεί την ΤΕΛΕΙΩΣΗ, η έννοια της Απελευθέρωσης σημαίνει το ξεπέρασμα της ανθρώπινης φύσης και την "Εκπόρθηση" ενός διαφορετικού επίπεδου Ύπαρξης. Σημαίνει δηλ. την ρήξη, τον θάνατο σε ότι έχει σχέση με τα ανθρώπινα και την μυστικιστική Αναγέννηση σε ένα επίπεδο ύπαρξης απαλλαγμένο από περιορισμούς, την Ζωή δηλαδή στον κόσμο του ΟΝΤΟΣ. Η λέξη YOGA ετυμολογικά προέρχεται από την Σανσκριτική ρίζα YUJ (στα Ελληνικά συνδέω, συσφίγγω, υποτάσσω, στα λατινικά JUNGERE, JUGUM, στα Αγγλικά JOKE κ.λ.π.) και εκφράζει σαν έννοια την κατάσταση ένωσης της ατομικής ψυχής με το Ον. Επιπλέον όμως σημαίνει την πρακτική μέθοδο με την οποία μπορεί να επιτευχθεί η ένωση αυτή και επομένως είναι το σύνολο εκείνων των κατάλληλων μέσων και μεθόδων που επιτρέπουν στον άνθρωπο να ξεπεράσει την ανθρώπινη φύση και να γνωρίσει , να "Αγγίξει" το ΟΝ. Αυτή ακριβώς η ρήξη των δεσμών του Πνεύματος με τον κόσμο της ύλης είναι η απαραίτητη προϋπόθεση για τον τελικό σκοπό της Λύτρωσης. Απάρνηση σημαίνει δύναμη. Κάθε πειρασμός που κατανικιέται, αντιστοιχεί και σε μια δύναμη που οικειοποιείται ο "νικητής", που καταφέρνει να εξουσιάσει όχι μόνο αντικείμενα αλλά και μια μαγική δύναμη ασύγκριτα πολυτιμότερη από αυτά. Έτσι υπό αυτή την έννοια η Γιόγκα συνεπάγεται το σύνολο των τεχνικών αυτή την έννοια η Γιόγκα συνεπάγεται το σύνολο των τεχνικών εκείνων (ασκητικών τεχνικών και μεθόδων διαλογισμού) που οδηγούν στην χειραφέτηση του πνεύματος από την ύλη, δίνοντας έμφαση στην "προσπάθεια" του ατόμου (με την προσπάθεια υποτάσσω) και την "αυτοπειθαρχία" χάριν των οποίων επιτυγχάνεται η συγκέντρωση του Πνεύματος. Συνδέω, συσφίγγω, ζεύω, υποτάσσω, όλα αποσκοπούν σε μια σύγκλιση - συγκέντρωση - προς ένα σημείο - κέντρο - σε μια κατάργηση της διασποράς και του αυτοματισμού σε μια ενοποίηση του Πνεύματος που είναι και η απαραίτητη προϋπόθεση για την τελική ένωση της ανθρώπινης ψυχής με τον θεό. Από τα παραπάνω γίνεται σαφές πως η έννοια της ενοποίησης της συγκέντρωσης "σε ένα μοναδικό σημείο" αποτελεί αφετηρία και στόχο προς επίτευξη των Γιόγκικων τεχνικών και μεθόδων διαλογισμού.
Αυτή η σταθερή και συνεχής συγκέντρωση ονομάζεται EKAGRATA (σε ένα μοναδικό σημείο) άσχετα αν αυτό είναι ένα φυσικό αντικείμενο, μια σκέψη ή ο Θεός. Μέσω της άσκησης της EKAGRATA επιτυγχάνεται σταδιακά η αυτοκυριαρχία, ελέγχοντας τις δύο πηγές "ρευστότητας": Την αισθητηριακή δραστηριότητα και την ώθηση του υποσυνείδητου. EKAGRATA σημαίνει Βούληση, να γίνει δηλαδή ένας Πυρήνας, ένα Κέντρο, απ' όπου να μπορείς να κυβερνάς το σύνολο των Ψυχοσωματικών δραστηριοτήτων.
Υπενθυμίζουμε εν συντομία τα στάδια της YOGA
1. YAMA: Χαλιναγωγήσεις (κανόνες αρνητικού χαρακτήρα: αποχή από βία, ψεύδος, κλοπές, τήρηση αγνότητας και μη προσκόλληση σε υλικά αποκτήματα).
2. NIYAMA: Πειθαρχίες (κανόνες αρνητικού χαρακτήρα: Καθαριότητα σώματος και νου, αταραξία, αυτοπειθαρχία, μελέτη, αυτοεγκατάλειψη στο Θεό).
3. ASANA: Στάσεις και θέσεις του σώματος.
4. PRANAYAMA: Ο ρυθμός της Αναπνοής.
5. PRATYAHARA: Αποκοπή από τις αισθήσεις.
6. DHARANA: Συγκέντρωση του Νου σε εξωτερικό αντικείμενο ή σημείο μέσα στο Σώμα ("δέσιμο" του νου με ένα εξωτερικό ή εσωτερικό σημείο).
7. DYANA: Προσήλωση του Νου (Αδιάλειπτη ροή της συνείδησης προς το σημείο με το οποίο συνδέθηκε στο στάδιο της DHARANA).
8. SAMADHI: Βίωση της ταυτότητας με την τελική πραγματικότητα.
Διακρίνουμε αμέσως πως όλα τα στάδια τείνουν να απομακρύνουν τον ασκούμενο από διασπαστικές για την συνείδηση στάσεις, εστιάζοντας τις προσπάθειές του προς την κατεύθυνση της επίτευξης της υπερανθρώπινης πραγματικότητας σε κάθε επίπεδο αρχίζοντας προοδευτικά από το στάδιο 1 και συνεχίζοντας μέχρι το στάδιο 8. Η έννοια της EKAGRATA κυριαρχεί σε όλα αυτά τα στάδια των γιόγκικων τεχνικών. Με τις φυσικές ψυχολογικές καθάρσεις αποκτούμε την EKAGRATA, δηλ. την εξουσία πάνω στις αισθήσεις με την Ασάνα, ένα σώμα δηλ. τεντωμένο και προσηλωμένο σε μία μόνο στάση, δίνουμε τέλος στην σπασμωδικότητα και κινητικότητα του σώματος παραμένοντας σταθεροί σε μια στάση αρχετυπική. Όταν όλες οι λειτουργίες του σώματος έχουν ανασταλεί, η αναπνοή είναι που πραγματοποιεί την τάση σε συγκέντρωση "σε ένα μόνο αντικείμενο".
Έχουμε φτάσει στο στάδιο της Πραναγυάμα όπου ο στόχος είναι η όσον το δυνατόν βραδύτερη ρύθμιση της αναπνοής ώστε να εξελιχθεί αυτή (η αναπνοή) σε αυτόματη κίνηση που μπορούμε να "ξεχάσουμε". Μόνο τότε μπορεί να πετύχει ο γιόγκικος διαλογισμός, οι τεχνικές του οποίου αναφέρονται στα 4 επόμενα στάδια. Υπάρχει μια άμεση σύνδεση ανάμεσα στον ρυθμό αναπνοής και τις καταστάσεις συνείδησης και οι τεχνικές της Πραναγυάμα χρησιμοποιούν αυτή την σχέση σαν εργαλείο ενοποίησης της συνείδησης. Ρυθμίζοντας την αναπνοή και επιβραδύνοντάς την σταδιακά, ο ασκούμενος μπορεί να περάσει, δηλ. να αισθανθεί εμπειρικά και με διαύγεια, συνειδησιακές καταστάσεις, που όταν βρίσκεται σε κατάσταση εγρήγορσης του είναι αδύνατον π.χ. του ύπνου. Είναι γνωστές τέσσερις καταστάσεις συνείδησης: Η ημερήσια, του ύπνου με όνειρα, του ύπνου χωρίς όνειρα και η "καταληπτική".
Με την Πραναγυάμα, παρατείνοντας όλο και περισσότερο την εισπνοή και εκπνοή και αφήνοντας να περάσει σταδιακά όλο και περισσότερος χρόνος μεταξύ αυτών των δύο στιγμών της αναπνοής, μπορούμε να εισχωρήσουμε σταθερά και με διαύγεια (διατηρώντας σταθερή συνείδηση) σε κάθε μια από αυτές τις καταστάσεις.
2. ΠΡΑΝΑ ΚΑΙ ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ
Με τη λέξη ΠΡΑΝΑ ορίζεται η Παγκόσμια Αρχή ενέργειας και δύναμης που ζωοποιεί το Σύμπαν. Είναι η "Απόλυτη ενέργεια" η μία και η αυτή Κοσμική ενέργεια που κάνει τη Γη να κινείται, του πνεύμονες να εργάζονται και την καρδιά να κτυπά. Ο άνθρωπος αντλεί από το περιβάλλον του τη ζωτική αυτή δύναμη, που στηρίζει τη ζωή μέσα στο σώμα, μέσω του φορέα PRANA - MAYA KOSHA (KOSHA = θήκη, περίβλημα). Μέσω του πρανικού φορέα του ανθρώπου και διαμέσου των κέντρων ενέργειας (τσάκρας) λειτουργεί ένα δίχτυο ρευμάτων που εξασφαλίζει εν δυνάμει μια συνεχή ροή από Πράνα, προς τα διάφορα μέρη του σώματος. Η Παράδοση λέει πως υπάρχουν 72.000 τέτοια κανάλια (NADDIS) από τα οποία τα γνωστότερα είναι: α)η IDA (αρνητικό ενεργειακό ρεύμα) και β) η PINGALA (θετικό ενεργειακό ρεύμα), που ξεκινώντας και οι δύο από το MULADHARA τσάκρα διασταυρώνονται δύο φορές γύρω από την σπονδυλική στήλη για να καταλήξουν τελικά στο αριστερό και δεξί ρουθούνι. γ) η SUSHUMNA που είναι λεπτός κενός αγωγός, που εκτείνεται κατά μήκος της σπονδυλικής στήλης, ξεκινώντας από το κατώτερο τσάκρα (MULADHARA) και καταλήγοντας στον εγκέφαλο. Μέσω του παραπάνω δικτύου η PRANA, η γενική ζωντανή δύναμη διοχετεύεται και ζωοποιεί το κάθε σημείο του ανθρώπινου σώματος εξυπηρετώντας τις απαραίτητες λειτουργίες. Έτσι ανάλογα με την λειτουργία που εκτελεί φέρει και διαφορετικά ονόματα. Έτσι έχουμε 5 μορφές PRANA που μέσω των κέντρων ενέργειας (τσάκρας) εξασφαλίζονται οι αυτόματες λειτουργίες του ανθρώπινου οργανισμού.
ΕΙΔΗ ΠΡΑΝΑ ΕΔΡΑ ΚΕΝΤΡΟΥ ΤΟΜΕΑΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ
1. PRANA καρδιά , λειτουργία καρδιάς NAHATA CΗAKRA
2. APANA βάση της σπονδυλικής στήλης αποβολή από το σώμα προϊόντων της καύσης MULADHARA
3. SAMANA αφαλός χώνεψη - θρέψη MANIPURA CΗAKRA
4. VYANA γεννητικά όργανα φέρνει ζωτική ενέργεια σε όλο το σώμα SVAKHISHTHANA CΗAKRA
5. UDANA βάση λαιμού λειτουργία αναπνευστικού συστήματος VISHUDDHA CΗAKRA
Λόγω του ότι ο άνθρωπος προμηθεύεται την πράνα κυρίως μέσω της αναπνοής από τον αέρα, μερικές φορές η λέξη πράνα χρησιμοποιείται και με την έννοια της Αναπνοής. Ωστόσο η ζωτική αυτή αρχή, αν και βρίσκεται μέσα σε όλες τις μορφές της ύλης εν τούτοις δεν είναι ύλη. Βρίσκεται στον αέρα αλλά δεν είναι αέρας, την παραλαμβάνουμε με το Οξυγόνο όμως δεν είναι Οξυγόνο. Η PRANA βρίσκεται στον ατμοσφαιρικό αέρα αλλά και σε άλλα μέρη, ακόμα και σε μέρη που ο αέρας δεν εισχωρεί, ο ρόλος της δε στην διατήρηση του φαινόμενου της ζωής είναι ξεχωριστός και παράλληλος με αυτόν των φυσιολογικών λειτουργιών. Μέσω του "πρανικού κυκλοφοριακού συστήματος" των NADDIS εξασφαλίζεται η ενεργοποίηση και ομαλή λειτουργία του Ψυχο-φυσιολογικού μας οργανισμού. Ο άνθρωπος συσσωρεύει αυτήν την ζωτική ενέργεια κυρίως μέσω της αναπνοής.
H PRANAYAMA, το τέταρτο μέρος της YOGA έτσι όπως την έχει κωδικοποιήσει ο PATANSALI, ασχολείται με τις αναπνευστικές εκείνες τεχνικές που μας επιτρέπουν να αναπνέουμε σωστά και να τροφοδοτούμε το σύνολο του οργανισμού μας με την απαιτούμενη ποσότητα πράμα που χρειάζεται. Αλλά πριν προχωρήσουμε στην εξέταση της Πραναγυάμα ας εξετάσουμε λίγο το νευρικό σύστημα του ανθρώπινου οργανισμού που συνδέεται στενά με την κυκλοφορία και αποθήκευση της πράνα στον ανθρώπινο οργανισμό. Το νευρικό σύστημα στον άνθρωπο χωρίζεται σε δύο μεγάλα συστήματα:
1. ΕΓΚΕΦΑΛΟΝΩΤΙΑΙΟ ή ΠΑΡΑΣΥΜΠΑΘΗΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ, που αποτελείται από το μέρος του νευρικού συστήματος που βρίσκεται μέσα στην κρανιακή κοιλότητα και στην σπονδυλική στήλη (εγκέφαλος, νωτιαίος μυελός και νεύρα που διακλαδώνονται σε όλο το σώμα). Ελέγχει όλες τις συγκεκριμένες - εκούσιές λειτουργίες, βάζοντας σε κίνηση τις αισθήσεις και όλα τα όργανα που χρησιμοποιεί το ΕΓΩ στην διαδικασία της σκέψης. Είναι το όργανο με το οποίο το ΕΓΩ έρχεται σε επικοινωνία με τον έξω κόσμο.
2. ΣΥΜΠΑΘΗΤΙΚΟ ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ που περιλαμβάνει όλα εκείνα τα μέρη του νευρικού συστήματος που βρίσκονται κυρίως στην θωρακική κοιλότητα, το υπογάστριο και την κοιλότητα της λεκάνης. Αποτελείται από γάγγλια (μάζες νευρικής ύλης) που σχηματίζουν μια διπλή αλυσίδα προς το μέρος της σπονδυλικής στήλης αλλά και από άλλα γάγγλια διάσπαρτα στην κεφαλή, στον λαιμό, στο στήθος και το υπογάστριο. Το συμπαθητικό νευρικό σύστημα ελέγχει τις ακούσιες λειτουργίες στον ανθρώπινο οργανισμό όπως είναι η κυκλοφορία του αίματος, η αναπνοή, η πέψη κ.λ.π. κατ' αντιστοιχία με το εγκεφαλονωτιαίο νευρικό σύστημα, το συμπαθητικό νευρικό σύστημα έχει το δικό του εγκέφαλο, που είναι το Ηλιακό Πλέγμα, ένα είδος εγκέφαλου που παίζει σημαντικό ρόλο στην ανθρώπινη οικονομία. Ελέγχοντας τα κυριότερα από τα εσωτερικά όργανα, το Ηλιακό Πλέγμα σύμφωνα με τις εσωτερικές παραδόσεις, θεωρείται σαν η "Κεντρική αποθήκη" Πράνα στον ανθρώπινο οργανισμό και σαν τέτοια ελέγχει την λειτουργία του κρανιακού εγκέφαλου σε μεγάλο βαθμό. Στον ανθρώπινο οργανισμό αυτά τα δύο κέντρα παίζουν το ρόλο δύο όλων, αρσενικού (ηλιακό πλέγμα) και θηλυκού (κρανιακός εγκέφαλος), όπου αντίστοιχα συσσωρεύονται ηλιακές και γήινες (ή σεληνιακές ενέργειες). Μέσω της γιόγκα αυτές οι ενέργειες τείνουν να εναρμονιστούν επιτυγχάνοντας την ομαλή επικοινωνία των δύο κέντρων και την πλήρη ενεργοποίηση του ψυχοσωματικού μας οργανισμού. Τώρα πλέον, έχοντας διασαφηνίσει την σχέση του συμπαθητικού νευρικού συστήματος και του Ηλιακού Πλέγματος με την πράνα μπορούμε να περάσουμε στις τεχνικές λήψης και ελέγχου πράνα μέσω της αναπνοής, δηλ. την Πραναγυάμα.
3. ΠΡΑΝΑΓΥΑΜΑ ΚΑΙ ΑΝΑΠΝΟΗ
Η λέξη πραναγυάμα είναι σύνθετη, αποτελούμενη από τις λέξεις PRANA (αναπνοή) και AYAMA (κράτημα, παύση) και σημαίνει κράτημα της αναπνοής. Σύμφωνα με τον ορισμό του PATANJALI "... το σταμάτημα της κίνησης εισπνοής - εκπνοής, είναι PRANAYAMA" πράγμα που δείχνει πως η όλη τεχνική της PRANAYAMA επικεντρώνεται στο σταμάτημα της αναπνοής (απάρνηση της αναπνοής). Έτσι θα μπορούσαμε να ορίσουμε την PRANAYAMA σαν τον εκούσιο έλεγχο της αναπνοής κατά τον οποίο προσπαθούμε να δομήσουμε μια "νέα κατάσταση αναπνοής". Μέσω της σταθεροποίησης του ρυθμού της αναπνοής και της σταδιακής επιβράδυνσής του προσπαθούμε να πετύχουμε ένα επιθυμητό για τον διαλογισμό ρυθμό αναπνοής, που είναι όμοιος με αυτόν κατ την διάρκεια του ύπνου. Η ρυθμική αναπνευστική δραστηριότητα δημιουργεί μια ελεγχόμενη προσανατολισμένη δράση των μορίων μέσα στο σώμα και βοηθά ώστε μέσω του αναπνευστικού κέντρου να ελέγχουμε τα άλλα κέντρα. Παρά την σημασία της PRANAYAMA, ο PATANJALI δεν αναφέρει παρά ελάχιστα πράγματα. Λεπτομέρειες γύρω από τεχνικές του, βρίσκει κανείς σε βιβλία άλλων συγγραφέων και προπάντων σε συγγράμματα HATHA YOGA όπου αναφέρονται αρκετά στοιχεία. Η PRANAYAMA χωρίζεται σε τρία μέρη - φάσεις:
PURAKA: εισπνοή
KUMBHAKA: κράτημα εισπνοής
RECAKA: εκπνοή
Στο κράτημα ο αέρας μπορεί να κρατιέται είτε μέσα στους πνεύμονες (εσωτερικός KUMBHAKA) είτε έξω από τους πνεύμονες (άδειοι πνεύμονες, εξωτερικός KUMBHAKA). Οι χρονικές αναλογίες ανάμεσα στα τρία αυτά μέρη της αναπνοής παίζουν μεγάλο ρόλο. Κατά την αυθεντική παράδοση η αναλογία μεταξύ εισπνοής - κρατήματος - εκπνοής πρέπει να είναι 1:4:2. Υπάρχουν και άλλες δύο παραδόσεις με αναλογίες 1:2:2 και μετά από κάποιο χρονικό διάστημα να περνούν στην 1:4:2. Επίσης όταν αρχίζουν να ασκούνται στην PRANAYAMA πρέπει να παραλείπουν εντελώς το κράτημα της αναπνοής και πρέπει να το αρχίζουν μετά από ικανοποιητική πρόοδο στην σταθεροποίηση εισπνοής - εκπνοής σε ρυθμούς 1:2. Στους αφορισμούς του ο PATANJALI αναφέρεται στην PRANAYAMA μόνο σε τρεις Σούτρες παρ' όλο που η εφαρμογή του είναι τόσο σημαντική και ίσως αυτό είναι μια "έμμεση" οδηγία ώστε αυτές οι ασκήσεις να μην γίνονται χωρίς τις τεχνικές οδηγίες και την επίβλεψη ενός έμπειρου δάσκαλου. Όλες οι ασκήσεις PRANAYAMA πρέπει να γίνονται αργά και με προσοχή, όταν δε παρατηρηθούν τυχόν προβλήματα να διακοπούν αμέσως. Η Χάθα γιόγκα πραντιπίκα λέει: "Δια της κατάλληλης άσκησης του PRANAYAMA επέρχεται η εξαφάνιση όλων των ασθενειών περιλαμβανόμενων λόξυγγος, άσθματος, βήχα, πονοκεφάλων, πόνων στα μάτια και τα αυτιά. ΠΡΕΠΕΙ ΚΑΝΕΙΣ ΝΑ ΑΝΑΠΝΕΕΙ ΠΡΟΣΕΚΤΙΚΑ ΤΟΝ ΑΕΡΑ, ΝΑ ΤΟΝ ΕΚΠΝΕΕΙ ΠΡΟΣΕΚΤΙΚΑ, ΝΑ ΤΟΝ ΣΥΓΚΡΑΤΕΙ ΠΡΟΣΕΚΤΙΚΑ".
Πραγματικά η PRANAYAMA αρχίζει με τον KUMBHAKA (συγκράτηση), είτε μετά την εισπνοή είτε μετά την εκπνοή, για κάποιο χρονικό διάστημα το οποίο αυξάνεται βαθμιαία και προσεχτικά. Η συγκράτηση της αναπνοής επηρεάζει σημαντικά την ροή των πρανικών ρευμάτων μέσα στο σώμα, δίνοντας έτσι στον γιόγκι την δυνατότητα να έχει όλο και μεγαλύτερο έλεγχο πάνω σε αυτά. Τελικά η προχωρημένη άσκηση PRANAYAMA διεγείρει την Κουνταλίνη και ο γιόγκι μπορεί να την κατευθύνει προς τα διάφορα κέντρα ενέργειας (Τσάκρας) μέσα στο σώμα. Θα τελειώσω με την παρουσίαση της πλήρους αναπνοής η οποία είναι η αναπνοή κατά την οποία επιτυγχάνουμε μεγαλύτερη λήψη πράνα, και ενεργοποιούμε σε μεγάλο βαθμό τις πνευμονικές κυψελίδες, ενώ ταυτόχρονα γίνεται ένα εσωτερικό μασάζ των εσωτερικών οργάνων. Ξεκινώντας η εισπνοή, στέλλουμε τον αέρα στο κάτω μέρος των πνευμόνων με αποτέλεσμα να πιέζεται το διάφραγμα και να γίνεται κυρτό προς τα κάτω. Αυτή η κίνηση του διαφράγματος πιέζει τα σπλάχνα προς τα έξω, προβάλλοντας την κοιλιακή χώρα. Στην συνέχεια γεμίζει το μέσο των πνευμόνων, το διάφραγμα επανέρχεται, η κοιλιακή χώρα μετατοπίστηκε προς τα μέσα. Τέλος γεμίζει το επάνω μέρος των πνευμόνων και τραβάμε λιγάκι την κοιλιακή χώρα προς τα μέσα και επάνω. Κατά τη διάρκεια της εκπνοής ακολουθούμε την αντίθετη πορεία. Δηλαδή, εκπνοή πρώτα από το επάνω μέρος των πνευμόνων, μετά από την μέση και τέλος από το κάτω μέρος των πνευμόνων
Social Plugin