Πολύπλοκο – Περίπλοκο

Όταν αναφερόμαστε στα πολύπλοκα συστήματα, δεν πρέπει να έχουμε ως μοντέλο μια γραμμική ιεραρχία που αρχίζει από το απλό και οδηγείται στο πολύπλοκο με την αύξηση των παραμέτρων και των βαθμών ελευθερίας. Η σωστή αντίληψη του πολύπλοκου συστήματος απαιτεί την ετυμολογική ανάλυση των λέξεων complex (αγγλικά), complexe (γαλλικά), Komplex (γερμανικά) που προέρχονται όλες από τα λατινικά cum και plexus, δηλαδή δεμένο με.

Άρα η σωστή μετάφραση της έννοιας αυτής είναι το σύμπλεγμα. Η γνωστική εξήγηση είναι βέβαια ακόμα πιο ισχυρή εφόσον η ουσιαστική διαφορά προέρχεται από τη διασύνδεση των στοιχείων του συστήματος. Τα στοιχεία δεν έχουν μόνο σχέσεις όπως στη θεωρία σχέσεων ή στη θεωρία γραφημάτων, έχουν δεσμά που δημιουργούν μια δομή. Το σημαντικότερο χαρακτηριστικό αυτής της δομής είναι ότι είναι κρίσιμη.

Με άλλα λόγια, αποτελεί αντιπαράδειγμα της προσέγγισης του reductionism. Δεν μπορούμε να σπάσουμε τη δομή για να την αναλύσουμε δίχως να σπάσουμε όλο το σύστημα, δηλαδή το σύστημα ως οντότητα είναι μία ολότητα που δεν επιμερίζεται. Κατά συνέπεια η θεωρία πολύπλοκων συστημάτων είναι πολυθεματική και διατμηματική για να ανταπεξέλθει στην ποικιλία των μορφών.

Επιπλέον δεν στηρίζεται στην απόλυτη αιτιοκρατία. Έχει ενσωματώσει στη δομή τα συμπεράσματα του Wiener εξ ορισμού αλλά όχι μόνο. Διότι ακολουθεί τα νοητικά σχήματα που ανέδειξαν ο Gödel, ο Turing και ο Shannon. Τα πολύπλοκα συστήματα είναι πάντα περίπλοκα, όμως το αντίθετο δεν ισχύει. Αυτή η ασυμμετρία είναι καθοριστική για τη θεωρία και προκαλεί μια διαχωριστική γραμμή και μια αλλαγή φάσης.

Η συσσώρευση στοιχείων διαμορφώνει το πλαίσιο και δημιουργεί μια αυτο-οργάνωση που βασίζεται πάνω σ’ ένα συντονισμό θέσεων και δράσεων. Ενώ η ύπαρξη των στοιχείων είναι τοπική, η πολυμετωπική τους δράση μετατρέπει το σύστημα σε ολικό σύστημα. Συνεπάγεται ότι η μερική γνώση του συστήματος δεν επαρκεί για την κατανόηση του συστήματος.

Υπάρχουν και πολλαπλές δομές σε διάφορες χρονικές και χωρικές κλίμακες. Αυτό δίνει τη δυνατότητα ύπαρξης ενός συναγωνιστικού πλαισίου όπου διάφοροι ελκυστές ελέγχουν την όλη κατάσταση, η οποία όμως μπορεί να γίνει και χαοτική. Συνεπώς το σύστημα παρουσιάζεται, ειδικά όταν είναι πολύπλοκο, ως μια ευσταθής και μη ισορροπία μεταξύ διάφορων εσωτερικών συμπεριφορών.

Με αυτήν την έννοια, η ιδέα του Brooks αποκτά ένα φυσιολογικό χαρακτήρα εφόσον ο κόσμος είναι το ίδιο του μοντέλο. Και είναι αναμενόμενο να υπάρχει μια γενικευμένη χρήση της θεωρίας παιγνίων και της θεωρίας αγορών. Η δυναμική του όλου συστήματος δεν μπορεί πια να είναι γραμμική και αποκτά αναπόφευκτα ιδιότητες της μορφοκλασματικής ανάλυσης.

Το πρόβλημα είναι λοιπόν η εξέλιξη του συστήματος ενώ δεν υπάρχουν πια αιτιοκρατικές αρχές. Η συνεχής εξέλιξη δεν μπορεί να εκφραστεί μέσω των αρχικών συνθηκών. Τα νοητικά σχήματα με τους βαθμούς ελευθερίας προκαλούν όχι μόνο αβεβαιότητες αλλά και δημιουργικές δυνατότητες. Γι’ αυτόν τον λόγο, η θεωρία πολύπλοκων συστημάτων είναι η μόνη που μπορεί ν’ ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της μοντελοποίησης της πραγματικότητας.

Το απλό είναι πολύπλοκο γιατί εμπεριέχει μέσα του μία ολόκληρη δομή κι αν δεν το συνειδητοποιήσεις τότε γίνεται περίπλοκο διότι χάνεσαι στο λαβύρινθο που δεν έχεις δει πώς δημιουργήθηκε έτσι αντί να ‘ναι απλώς μία λέξη μόνο όταν θα τον δεις από μέσα κι εσύ θα δεις τότε μόνο τους τοίχους και τα όρια, ενώ είναι μονοπάτι σε μία δομή διαδρομή νοητική, που δεν κρύβεται, αλλά κρύβεται από τις γωνίες που δεν πρόσεξες την ώρα της ανάλυσης, γιατί δεν είναι το όλον.

Το διαχρονικό στοιχείο, είναι από τα χαρακτηριστικά της Ανθρωπότητας, κι αν κάποιος το βγάλει τότε έχουμε εκφυλισμό της όλης δομής, γιατί η κοινωνία δεν έχει χρόνο γι’ αυτό κοιτάζει κάθε μέρα τον καιρό κι αν το σκεφτείς, το ίδιο συμβαίνει και με τις σχέσεις, γιατί άμα δεν έχεις χάσει χρόνο με αυτές τότε δεν έχουν διάρκεια και τελειώνουν την ημέρα ή κάποια νύχτα δεν έχει σημασία διότι είναι αναμενόμενο, αφού δεν έχουν μέλλον, εφόσον δεν απέκτησαν ποτέ παρελθόν λόγω του χρόνου.

Νίκος Λυγερός

Φωτογραφίες Eos Aurora

ΠΗΓΗ