Το Σουρεαλιστικό Πνεύμα

Να φοβάσαι τους προφήτες κι αυτούς που είναι έτοιμοι να πεθάνουν για την αλήθεια,
επειδή κατά κανόνα κάνουν και άλλους να πεθάνουν μαζί τους,
μερικές φορές πριν από αυτούς και καμιά φορά αντί για αυτούς…

Ποιος είναι ο ρόλος του σουρεαλισμού; Είναι μια υπεκφυγή της πραγματικότητας ή μήπως συνιστά μια απάντηση στο στυγνό εκβιασμό των παντοειδών καιροσκόπων που απομυζούν τις ζωές των ανθρώπων, προκειμένου να φουσκώσουν τις τσέπες τους; Κι αν επιλέξουμε το σουρεαλισμό αντί της βαρβαρότητας, ποια είναι εκείνα τα αναγκαία και άμεσα εφαρμόσιμα οφέλη του;

Ποια όμως είναι η βαρβαρότητα; Πώς εκδηλώνεται; Ποιοι είναι οι τιμητές της που τη διασπείρουν, την πολλαπλασιάζουν και την προσφέρουν με χίλιες μάσκες όπως ενημέρωση, ψυχαγωγία, ευ ζην, ιστορική τεκμηρίωση, πολιτική, διασκέδαση, πολιτισμός, τέχνη; Ποια είναι η αιτία που η, ομολογουμένως προσφερόμενη απλόχερα, βαρβαρότητα επιλέγεται ως λύση, ως τρόπος ζωής; Μήπως η ανιαρή καθημερινότητά, η απελπισία, η απαισιοδοξία, η οικονομική δυσπραγία, η ανέχεια, η πνευματική ένδεια, το βόλεμα, η τύχη ή η ατυχία των άλλων, η εμμονή σε μια ατέρμονη και μονοδιάστατη πρακτικότητα;

Τέτοιες σκέψεις πλαισιώνουν το αρχικό ερώτημα, που είναι ένα ερώτημα ζωτικής σημασίας. Καταρχήν πρέπει να κάνουμε σαφές ένα πράγμα: Η βαρβαρότητα πρέπει να καταγγελθεί. Κι αυτό θα πρέπει να πραγματοποιηθεί σε όλους τους τόνους και με όλους τους τρόπους. Η καταγγελία, μια λέξη υπερβολικά «φορεμένη» σήμερα, θέτει στη σωστή τους βάση τα δεδομένα. Μα για να καταγγελθεί η βαρβαρότητα και να καταδικαστεί στις συνειδήσεις των ανθρώπων, είναι απολύτως κρίσιμο να διερευνηθούν και να εντοπιστούν οι θέσεις κλειδιά, μέσω των οποίων η βαρβαρότητα καταφέρνει να εισχωρεί και να μολύνει το σύνολο των εκφάνσεων της οργανωμένης κοινωνίας.

Η βαρβαρότητα δεν είναι κάτι αόριστο. Έχει όνομα. Για την ακρίβεια έχει πολλά ονόματα των οποίων οι κάτοχοι έχουν ως απόλυτο στόχο το κέρδος. Αυτοί δεν προχωρούν σε μια αμοιβαία σχέση διάθεσης-ζήτησης κατά την οποία τελικά κερδίζουν και οι δυο πλευρές, παρά μόνο αντιμετωπίζουν με παντελώς στυγνό και κυνικό τρόπο τον αγοραστικό πληθυσμό ως μια πολυπληθή μάζα, μια target group στην οποία θα διαθέτουν και θα πωλούν οτιδήποτε τους κοστίζει λιγότερο και αποδίδει περισσότερο. Είναι όμως απορίας άξιο πώς η ίδια αυτή πολυπληθής μάζα, που αποτελείται και από συνειδητοποιημένα άτομα, πέφτει τελικά στη στημένη παγίδα της βαρβαρότητας.

Όμως τα πράγματα δεν είναι ποτέ τόσο απλά και τόσο ευδιάκριτα. Και πέραν του γεγονότος ότι έχουμε-δυστυχώς- μια έμφυτη τάση προς την ευκολία, το θηρίο του κέρδους έχει εξαπολύσει μια λυσσαλέα επίθεση στην προσωπικότητα, τον ψυχισμό, την αυτοεκτίμηση και έχει πραγματοποιήσει ένα χυδαίο κάλεσμα στα κατώτερα ένστικτα, με στόχο να το ισοπεδώσει την ιδιομορφία κάθε ατόμου και να βγάλει προς τα έξω ό,τι χειρότερο από αυτό.

Και τότε, έτσι απροστάτευτο και τρομαγμένο, να το σπρώξει με ένα φιλικό χτύπημα στην πλάτη στην αρένα της αγοράς. Προκειμένου να πετύχει το σκοπό της, η βαρβαρότητα έχει ενεργοποιήσει όλα τα διαθέσιμα μέσα: χειραγωγώντας τα ΜΜΕ και τις πολιτικές δυνάμεις, φρόντισε να εισχωρήσει σε όλους σχεδόν τους τομείς της κοινωνικής ζωής, έχοντας ως απώτερο διακύβευμα τον απόλυτο έλεγχο των επιλογών του ατόμου. Επιζητεί έναν ιδανικό καταναλωτή παντός τύπου: καταναλωτή προϊόντων, υπηρεσιών, ιδεολογιών, θρησκειών. Και για να το πετύχει αυτό απανθρωποποιεί τον άνθρωπο.

Ο άνθρωπος-πολίτης-καταναλωτής ζει πλέον μόνος, αδύναμος, ανενημέρωτος, φοβισμένος και έτοιμος να προσφέρει τα πάντα προκειμένου να ευημερήσει. Μόνο που τούτη η ευημερία είναι επίπλαστη και μια ακόμα μάσκα της βαρβαρότητας. Γι’ αυτό και ο κολοφώνας της τελευταίας είναι η κατάσταση στην οποία το άτομο έχει την ψευδαίσθηση της ελεύθερης επιλογής, ότι ζει σε καθεστώς δημοκρατίας και ότι είναι πλήρως προστατευμένο.

Εντούτοις το χειρότερο από όλα δεν έχει ειπωθεί ακόμα. Είναι το τεράστιο έγκλημα κατά της ανθρώπινης φύσης κατά το οποίο αυτό το τόσο τεράστιο δώρο που λέγεται λογική έχει δεθεί χειροπόδαρα και σαν άλλη Ιφιγένεια είναι έτοιμο να θυσιαστεί προς τιμή και απαίτηση μιας ηλίθιας πρακτικότητας, μιας χρηστικής ανάγκης που υποβιβάζει τον άνθρωπο σε κατώτερο επίπεδο από αυτό του ζωικού. Η φαντασία δεν παίζει κανέναν ρόλο εδώ. Είναι άχρηστη, ίσως κι επικίνδυνη. Ό,τι μας κάνει ανθρώπους ό,τι μας ανεβάζει και μας εξυψώνει, πετιέται στον κάλαθο των αχρήστων. Η στόχευση στο αναλώσιμο, το ευτελές, το πρακτικό, το καθημερινό είναι πλέον η εμμονή μας, η αναγνώρισή μας και παράλληλα το τελευταίο αντίο στον αληθινό μας εαυτό, σ’ αυτό που κάποτε ήμασταν από παιδιά, στην πραγματικά νοηματοδοτημένη ζωή που απλά σήμερα δίνει την τελευταία της πνοή. Εμείς είμαστε κάποιοι άλλοι, για χάρη κάποιων άλλων.

Όμως έρχεται κάποια στιγμή ωρίμανσης στη ζωή του ανθρώπου που οι μάσκες πέφτουν και, την πρότερη κατάσταση της επίπλαστης ευημερίας και της ευλογημένης άγνοιας διαδέχεται το σοκ. Τότε όλα φαίνονται να πέφτουν και να μη στερεώνονται πουθενά. Η αίσθηση του ιλίγγου είναι ολόγυρα, αφού για πρώτη φορά ανοίγουμε αληθινά τα μάτια και για πρώτη φορά βλέπουμε τον κόσμο. Αυτή η κατάσταση σοκ είναι η στιγμή της συνειδητοποίησης που, εν μέρει φωτίζεται από το παράλογο της καθημερινότητας, όπως αυτό φανερώνεται μέσα από το έργο του στοχαστή Αλμπέρ Καμύ (1). Εδώ τίθεται το εξής ερώτημα: Αυτή η στιγμή της συνειδητοποίησης είναι διαχειρίσιμη; Μπορεί ο άνθρωπος να εκμεταλλευτεί την ευκαιρία που τού δίνεται για μεταπήδηση από τη βαρβαρότητα σε ένα διαφορετικό μοντέλο ζωής; Αυτό, πιστεύω, είναι το βασικότερο ερώτημα που πρέπει να μάς απασχολήσει.

Η βαρβαρότητα έχει να κάνει με έναν μηχανιστικό τρόπο ζωής. Με μια καθημερινότητα στην οποία όλα καταπίνονται και όλα γίνονται αποδεκτά, στο όνομα μιας κάποιας ηρεμίας. Αυτή η καθημερινότητα όμως καταντά να είναι μια γκρίζα απόχρωση της ζωής, χωρίς χρώμα, χωρίς αισθήσεις και αισθήματα. Είναι τόσο δυνατή η επιρροή αυτού του βάρβαρου τρόπου σκέψης που, οτιδήποτε φτιάχτηκε για να εμπλουτίζει κατ’ ουσίαν τη ζωή θεωρείται περιττό και ανούσιο. Σε έναν κόσμο λοιπόν χωρίς φαντασία και χρώμα, η βαρβαρότητα ριζώνει γερά, φράζοντας το δρόμο προς την ευτυχία και την ψυχική ολοκλήρωση και τελείωση.

Ας ξαναγυρίσουμε όμως στο σημαντικό αυτό ερώτημα: πώς μπορεί να γίνει πραγματικότητα η μετάβαση από το γκρίζο στο χρωματιστό; Η απάντηση έρχεται αναπάντεχα: μέσω του σουρεαλισμού. Ο σουρεαλισμός, μια πρωτόλεια μορφή σκέψης και πράξης, μια ανυποψίαστη δημιουργία, μια ασύνειδη πρακτική, έξω από το καθιερωμένα λεγόμενο λογικό, έρχεται να αναταράξει τα νερά της ήρεμης τραγικότητας του ανθρώπου. Ο Αντρέ Μπρετόν το λέει ξεκάθαρα στο μανιφέστο του σουρεαλισμού:

«Αν (ο άνθρωπος) διατηρεί κάποια διαύγεια πνευματική, δεν μπορεί παρά να στραφεί προς την παιδική του ηλικία που, όσο κι αν είχε πληγεί από ους δαμαστές του, δεν τού μοιάζει να υστερεί σε γοητεία. Εκεί, απουσία κάθε παραδεδεγμένης σοβαρότητας, τού αφήνει την προοπτική για πολλούς σύγχρονα τρόπους ζωής. Γαντζώνεται λοιπόν σ’ αυτήν την ψευδαίσθηση…Κάθε πρωινό, παιδιά ξεκινούν χωρίς καμιά ανησυχία. Το κάθε τι είναι πιθανό. Οι χείριστες υλικές συνθήκες, άριστες. Τα δάση είναι λευκά ή μαύρα. Ποτέ πια κανείς δε θα κοιμηθεί.»
«Ο σουρεαλισμός όπως τον αντιμετωπίζω διακηρύσσει αρκετά τον απόλυτο μη-κομφορμισμό μας, ώστε να μην υπάρξει θέμα μετάφρασής του, στη διαδικασία του πραγματικού κόσμου. Δε θα μπορούσε παρά να δικαιολογήσει την πλήρη κατάσταση αφαίρεσης στην οποία ελπίζουμε να φτάσουμε εδώ κάτω. … Αυτός ο κόσμος υπόκειται πολύ σχετικά στα μέτρα της σκέψης και τα συμπτώματα του είδους αυτού δεν είναι παρά τα επεισόδια, τα πιο χαρακτηριστικά μέχρι στιγμής ενός πολέμου ανεξαρτησίας στον οποίο έχω την τιμή να συμμετέχω.» (2)

Τι είναι όμως το σουρεαλιστικό πνεύμα; Ποιες είναι οι δεσμεύσεις του; Ποιες οι πηγές του; Ποια η μητέρα του; Μπροστά στην ομιχλώδη αντίληψη της βαρβαρότητας, η ανατρεπτική εικόνα του σουρεαλισμού ξεπροβάλλει καθάρια και κρυστάλλινη για να δείξει το δρόμο. Μέσα από το πρίσμα της απόλυτης ανάγκης για ευτυχία, ο σουρεαλισμός διαλύει τις χειροπέδες του επιφανειακού λογικού και της απαραίτητης χρηστικότητας των καταστάσεων πραγμάτων από τις οποίες συνίσταται η καθημερινότητα του τίποτα. Επαναφέρει τη φαντασία στο προσκήνιο. Μια φαντασία που τόσο έχει περιοριστεί, ίσα -ίσα για να επιτρέπει στον άνθρωπο να μην περάσει στην τρέλα.

Δείχνει το δρόμο της αληθινής σκέψης. Της σκέψης του παιδιού, φορέα της απόλυτης ανθρώπινης ευδαιμονίας. Φαντασία και παιδί μάχονται χέρι-χέρι να αφυπνίσουν τον άνθρωπο και να τον φέρουν στην πρότερή του κατάσταση, τότε που η ζωή γι’ αυτόν είχε το νόημα της ψυχικής και πνευματικής ολοκλήρωσης: το μοναδικό νόημα που μπορεί να αποδοθεί στη ζωή. Φαντασία και παιδί παλεύουν να αποδεσμεύσουν τη λογική από την άχρηστη πρακτικότητα και να της δώσουν ξανά τη θέση που της ανήκει. Να της θυμίσουν τα ερωτήματα που πρέπει να διατυπωθούν: Πώς μπορώ να είμαι ευτυχισμένος; Πώς μπορώ να μην ξοδεύω άσκοπα ούτε μια μέρα της ζωής μου; Πώς μπορώ να βρω τον έρωτα στον άλλο αλλά και στα πράγματα; Τι πρέπει να κάνω για να ολοκληρωθώ ως άνθρωπος, για να επιτελέσω το σκοπό μου; Πώς πρέπει να ζω για να μην ντροπιάζω το «είναι» μου; Για να επιβεβαιώνω τον εαυτό μου;

Όλα αυτά τα κρίσιμα ερωτήματα που επιβάλλεται να διατυπωθούν έχουν παραμεριστεί ως δευτερεύοντα, ως ένα είδος πολυτέλειας. Αντί να κοιτάξει μέσα του και να ψάξει για τον εαυτό του, ο άνθρωπος γίνεται με το «εγώ» του ένας ξένος. Μια διττή προσωπικότητα που, από τότε που ενηλικιώνεται, φροντίζει να υπηρετεί πάντοτε τα κοινωνικά προστάγματα, αφήνοντας πίσω όλο και πιο μακριά την ίδια της την ύπαρξη, τις ανάγκες της, για το πώς έπρεπε να ζει πραγματικά για να έχει κάποιο νόημα η εμφάνισή της στον κόσμο αυτό. Όμως τα κοινωνικά προστάγματα, διεκδικώντας την ιδιότητα του μόνου αληθινού, φράζουν το δρόμο προς την αφύπνιση του ατόμου, υπνωτίζοντάς τον με θρησκείες, ιδεολογίες, ηθικολογίες και βάρη πνευματικά και ψυχικά, μετατρέποντας τον άνθρωπο σε ένα φορτωμένο μουλάρι, με ένα μυαλό παραγεμισμένο με την έννοια του καθήκοντος. Η Κίνηση της Φλογερής Αλήθειας και Η Ακινησία του Παγωμένου Δόγματος

Το σουρεαλιστικό πνεύμα έρχεται λοιπόν να τα αναζητήσει όλα αυτά ξανά. Όλα από την αρχή, επιδιώκοντας την ανοικοδόμηση ενός καινούργιου κόσμου. Εκφραζόμενο μέσα από το λόγο αλλά και τις άλλες μορφές τέχνης, προσπαθεί να αποκαταστήσει την επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων. Αφήνοντας στην άκρη την κοινή λογική που έχει εδραιωθεί για να εξυπηρετήσει μια αναγκαστική πρακτικότητα, πάει πιο βαθιά, μέσα στα απύθμενα σωθικά του ασυνειδήτου, φέρνοντας στην επιφάνεια αυτό που δεν μπορεί να ειπωθεί. Αυτό που ξεφεύγει της λογικής και αποτελεί την πραγματική ουσία του ατόμου. Αυτό που ζούσε και ζει σε κάθε παιδί αλλά πεθαίνει στον ενήλικο. Το αιώνιο παιχνίδι του «εγώ» με το ΕΙΝΑΙ, το παιχνίδι του παιδιού με την οργιαστική φαντασία του.

Οι άνθρωποι ζουν αναγκαστικά στην καθημερινότητά τους. Κανείς όμως δεν τους υποχρεώνει να την ενστερνιστούν ως μοναδική αλήθεια και ως σκοπό της ζωής τους. Εμείς οι άνθρωποι έχουμε ένα άλλο καθήκον, διαφορετικό από αυτό που μάς επιβάλλεται.

Έχουμε, πρώτιστα, το καθήκον να γίνουμε ευτυχισμένοι και να βρούμε τον εαυτό μας. Ένα καθήκον που αναπόφευκτα μάς οδηγεί στην ελευθερία, τη φαντασία, την αφέλεια και την έλλειψη καταναγκασμού της παιδικής μας ηλικίας. Πρέπει να ανακαλύψουμε και να ανασύρουμε στην επιφάνεια όλα αυτά που καλύπτονται επιμελώς από τη λογική μας, που είναι η λογική της παρανοϊκής υπηρέτησης μιας άθλιας, μιας ηλίθιας, δικτατορικού τύπου πρακτικότητας, και να έρθει μια στιγμή που θα πούμε: «Αυτή ήταν η ζωή μου; Ε λοιπόν, άλλη μια φορά!» (3)

Ανακεφαλαίωση: Η Τέχνη της Ελευθερίας! Μια μαγική θεωρία αναφέρει ότι η συνηθισμένη μας αντίληψη μας έχει επιβληθεί σαν μέρος της κοινωνικοποίησής μας, πολύ περισσότερο επιτακτικά παρά αυθαίρετα. Μια πλευρά αυτών των δεσμευτικών παραμέτρων είναι ένα ερμηνευτικό σύστημα που επεξεργάζεται τα αισθητήρια δεδομένα και τα μετατρέπει σε νοηματικά στοιχεία.

Ολόκληρος ο κόσμος είναι εντελώς δικό σου δημιούργημα. Άλλαξε τον  Πριν από δύο χρόνια, άκουσα για κάποιον θεραπευτή στη Χαβάη που θεράπευσε μια ολόκληρη πτέρυγα επικίνδυνων ψυχασθενών, χωρίς να δει ποτέ κάποιον από αυτούς. Ο ψυχολόγος μελετούσε τον φάκελο του ασθενή και μετά έψαχνε μέσα στον εαυτό του για να δει πώς δημιούργησε την ασθένεια αυτού του ατόμου. Καθώς βελτιωνόταν ο ίδιος, ο ασθενής θεραπευόταν.

(1) O Μύθος του Σίσυφου

(2) Αντρέ Μπρετόν, «Τα Μανιφέστα του Σουρεαλισμού», 1983, Εκδόσεις Δωδώνη, σελ 7, 51

(3) Πασίγνωστη φράση του Νίτσε, η πεμπτουσία του νοήματος της νιτσεϊκής αιώνιας επιστροφής

© clopyright

πηγη








....Οι διαχειριστές του katohika.gr διατηρούν το δικαίωμα τροποποίησης ή διαγραφής σχολίων που περιέχουν υβριστικούς – προσβλητικούς χαρακτηρισμούς.



Απαγορεύεται η δημοσίευση συκοφαντικών ή υβριστικών σχολίων.Σε περίπτωση εντοπισμού τέτοιων μηνυμάτων θα ακολουθεί διαγραφή