«Η μαζοποίηση κλείνει μέσα της διαβρωτική και διαλυτική δύναμη, η οποία προσβάλλει κατά προτίμηση την ανθρώπινη προσωπικότητα, την αυθυπαρξία του ανθρώπου και κατ’ επέκταση ενισχύει τη φυγή του ατόμου από την κοινωνική του ευθύνη.» (Ι. Ξηροτύρης)
Θεώρησα σκόπιμο να ξεκινήσει η ανάλυση του θέματος της μαζοποίησης με την παράθεση και τον σχολιασμό της άποψης του Ι. Ξηροτύρη, καθώς πρόκειται για μια άποψη μες στην οποία λανθάνει το νόημα της έννοιας αυτής. Η αλήθεια είναι πως η δύναμη της μαζοποίησης είναι όντως διαλυτική και διαβρωτική. Διαβρώνει συνειδήσεις, εξομοιώνει προσωπικότητες και αποδυναμώνει την ελεύθερη βούληση και δράση.
Ο άνθρωπο στην μάζοποιημένη του κατάσταση δεν αυτενεργεί, παρά μόνο σκέφτεται και ενεργεί πλέον με όμοιο τρόπο. Με έναν τρόπο που τους έχει επιβληθεί έξωθεν και τον αποδέχονται αμαχητί. Έτσι καταστρατηγείται η προσωπικότητά τους, η ανεξαρτησία τους, καθώς κανένας δεν έχει τη δυνατότητα να δράσει μεμονωμένα και με διαφορετικό τρόπο από το σύνολο. Ενταγμένοι σε μια ομάδα όλοι δρουν όμοια και χάνονται μες στην ανωνυμία του πλήθους. Ευθύνες πια δεν έχει το κάθε άτομο ξεχωριστά, αλλά η ομάδα συνολικά κι έτσι το ευθυνόφοβο, παθητικοποιημένο άτομο κοιμίζει τη συνείδησή του αποποιούμενος των ευθυνών του, θεωρώντας ότι όλα είναι καλά…
Μαζοποίηση: η διαδικασία και το φαινόμενο εκείνο κατά το οποίο η ατομική βούληση παύει να υφίσταται, οι άνθρωποι παθητικοποιούνται, μετατρέπονται σε μάζα και χαρακτηρίζονται από απόλυτη ομοιομορφία στον τρόπο σκέψης. Η διαδικασία αυτή συνήθως πραγματοποιείται μέσα από έντεχνους μηχανισμούς υποβολής διαβρωτικών μηνυμάτων, οι οποίοι αποσκοπούν στην εξυπηρέτηση «ιδίων κι αλλότριων συμφερόντων»
Πολλά παραδείγματα σε κάθε έκφανση της ανθρώπινης δράσης επαληθεύουν τα φαινόμενα της μαζοποίησης σήμερα:
η μόδα
η μαζική κουλτούρα στην τέχνη
ο τρόπος ομιλίας
ο καταναλωτισμός
η νόθη ψυχαγωγία
οποαδοποίηση (χουλιγκανισμός)
Ο φόβος της κοινωνικής απόρριψης και κατ’ επέκταση της μοναξιάς, εφόσον το άτομο έχει ανάγκη να αποτελεί μέρος του συνόλου. Τα κοινά πρότυπα και ο ομοιόμορφος τρόπος ζωής που προβάλλονται από τα Μ.Μ.Ε., τα οποία επηρεάζουν πλέον όλο τον κόσμο.
Η ξενομανία και ο μιμητισμός. Οι οικονομικά ισχυρότερες χώρες επιβάλλουν τον τρόπο ζωής τους, τον οποίο υιοθετούν οι αναπτυσσόμενες χώρες που διακατέχονται από συμπλέγματα κατωτερότητας. Η βιομηχανία του ελεύθερου χρόνου – προωθούνται συγκεκριμένοι τρόποι διασκέδασης (νόθη ψυχαγωγία)
*Το άτομο χάνει την μοναδικότητα και την αυθεντικότητά του.
*Υιοθέτηση ξένων απόψεων, τις οποίες οικειοποιείται χωρίς να τις κρίνει και να προβληματίζεται.
*Απουσία ηθικών γραμμών, αφού το άτομο πια δεν έχει δικό του κώδικα αξιών, αποδέχεται την ψυχολογία της μάζας και αποβάλλει κάθε αίσθημα ευθύνης για τις πράξεις του.
*Αδιαφορία για τα κοινά. Οι πολίτες βρίσκονται σε διαρκή ύπνωση και το μόνο που τους προσφέρει ικανοποίηση είναι η κάλυψη των υλικών αναγκών τους.
Τι να κάνεις: Η οικογένεια οφείλει να γαλουχήσει τα παιδιά με ανοχή απέναντι στο διαφορετικό και με διαλλακτικότητα. Το σχολείο με την παροχή ανθρωπιστικής παιδείας πρέπει να καλλιεργεί την κριτική σκέψη των παιδιών, εδραιώνοντας έτσι τον ορθολογισμό.
Οι άνθρωποι πρέπει να έρχονται σε επαφή με την τέχνη, αποκτώντας έτσι αισθητικά κριτήρια, ώστε να μην ασχολούνται πια με τη νόθη ψυχαγωγία. Κάθε άνθρωπος ξεχωριστά πρέπει να ιεραρχεί τις ανάγκες του, να εκτιμά τον εαυτό του, να είναι συνετό και να λειτουργεί με εγκράτεια.
Βαδίζουμε προς μια ομογενοποίηση της κουλτούρας; Το ερώτημα έχει τεθεί από χρόνια. Ακουγα στο ραδιόφωνο τη συνέντευξη ενός πολύ γνωστού dj και συνθέτη που επισκέφτηκε τη χώρα μας. Στην ερώτηση αν η τεχνολογία ομογενοποιεί την ηλεκτρονική, κυρίως, μουσική ήταν σκεπτικός, αν και έδωσε παραδείγματα μουσικών που πάνε αντίθετα στην ομογενοποίηση. Μια φίλη που ήρθε από το εξωτερικό μού έλεγε προχθές ότι, διαβάζοντας μαζικά τον τελευταίο καιρό σύγχρονους έλληνες λογοτέχνες, έχει την εντύπωση ότι αφηγούνται περίπου το ίδιο πράγμα. Μια τάση ομογενοποίησης υπάρχει και στο σινεμά: αρκετές ελληνικές ταινίες της νεότερης περιόδου, παρ' ότι διαθέτουν φρεσκάδα, νέους ηθοποιούς και καταρτισμένους τεχνικούς, δεν φαίνεται να συνιστούν ένα «άλλο» σινεμά.
Φυσικά δεν μπορεί κανείς να δει την ομογενοποίηση έξω από την παγκοσμιοποίηση και οι πιο βασικές αιτιολογίες είναι ότι στο παγκόσμιο χωριό όλοι καταναλώνουν τα ίδια πολιτιστικά προϊόντα, εκπορευόμενα κυρίως από την τηλεόραση. Ο Παναγιώτης Κονδύλης είχε επισημάνει την ύπαρξη της μαζικής πολιτιστικής δημοκρατίας με τη χρήση των παλιών πρωτοποριών στην υπηρεσία του μοντερνισμού:
«Οι μηχανισμοί της μαζικής κατανάλωσης δημιούργησαν τους όρους υπό τους οποίους τα πνευματικά προϊόντα της παλαιάς, προ παντός όμως της μοντέρνας πρωτοπορίας, με μερικές αβαρίες και μερικούς εκχυδαϊσμούς, μπορούσαν να βρουν τον δρόμο για να μπουν στις νοητικές και αντιληπτικές συνήθειες πλατειών μαζών. Η μαζική κατανάλωση συντελείται μέσω της μαζικής διαφήμισης, της ρεκλάμας και των πλακάτ, δηλαδή μέσω εικόνων και γραφικών σχεδίων, όπου οι εμπνεύσεις, οι ιδέες και τα στερεότυπα της πρωτοπορίας τίθενται στην υπηρεσία της αγοράς». Δεν υπάρχει καλύτερη έκφραση αυτού του γεγονότος από τα free press.
Αν όμως δει κανείς τον πολιτιστικό χάρτη της Αθήνας (εν μέρει και κάποιων άλλων πόλεων) θα διαπιστώσει πόσα πολλά πολιτιστικά γεγονότα που θέλουν να είναι διαφορετικά λαμβάνουν χώρα σε μικρά θέατρα, σε υπόγεια, σε χώρους πολλαπλής έκφρασης. Μπορεί τα μεγάλα θέατρα (Μιχαηλίδη, Απλό, Ευαγγελάτου), τα παραδοσιακά περιοδικά και οι μεγάλες σκηνές να κλείνουν τον κύκλο τους, ανοίγουν όμως συνεχώς καινούργια μικρά και ευέλικτα σχήματα τα οποία και αυτά σαν πεταλούδες καίνε γρήγορα τα φτερά τους, για να μετασχηματιστούν αμέσως σε κάτι άλλο.
Υπάρχει μια πολυμορφία και μια ώσμωση των τεχνών που βαδίζει ενάντια στην ομογενοποίηση. Το διαφορετικό σε σχέση με παλαιότερες εποχές είναι ότι όλα αυτά που γίνονται δεν συνιστούν ένα ενιαίο ρεύμα, έναν συγκεκριμένο πνευματικό πυρήνα.
Ομως αυτή είναι η εποχή μας... Κομματάκια του καθρέφτη πεταμένα εδώ κι εκεί που αντανακλούν το αποσπασματικό, το αγχώδες, το υβριδικό. Αυτή είναι η αγωνία των καιρών μας.
Γιάννης Μπασκόζος στο ΒΗΜΑ
Social Plugin